Bu ay kurgudışı, bilimsel kitap olarak Frans de Waal'ın 'Empati Çağı'nı (The Age of Emphatie) okudum. Primatolog ve davranış bilimcisi olan De Waal'in bu kitabi 2009 yılında yayınlanmış. İnsanlarda empatik davranışın kökenlerini incelerken, primatlar başta olmak üzere memelilerden zengin örnekler veriyor. De Waal'e göre insan tamamen bencil değildir; empati ve fedakarlık gösterir. Öte yandan empati insana özgü, ayırıcı bir özellik de değildir. Empatinin daha temel düzeydeki bileşenleri (örneğin perspektif değiştirebilme, bir olaya başkasının perspektifinden bakabilme becerisi, kendini ayrı bir varlık olarak hissedebilme, benlik duygusu) memelilerde ve hatta balıklarda bile tespit edilmiş. Empati ise özellikle hem anekdot ve gözlemlerden, hem bilimsel deneylerden insansılarda da (şempanzeler, bonobolar, orangutanlar, ...) olduğu bilinen bir özellik. Yazar evrimsel açıdan bakıldığında bunun tamamen özgecilikle açıklanamayacağını, empatinin bir amaca hizmet ediyor olduğunu kabul ediyor. Yazara göre bu amaç türün devamıdır ancak bireysel düzeyde empati biyolojimizin derinlerine işlemiştir, rasyonel bir çıkar hesaplaması olmaksızın, refleks olarak adeta kendiliğinden gelişir. Dolayısıyla empati insan düşüncesinin, medeniyetinin, örneğin din ve ahlak öğretilerinin bir ürünü de değildir. Empati ve onun bir sonraki adımı olarak adalet, insan toplumlarında da, çeşitli hayvan türleri ve topluluklarında da biyoloji ve çevresel kimi bileşenlere bağlı olarak farklı şekillde ve derecelerde göze görünür olur. Örneğin De Waal bir öğrencisinin yaptığı deneylere dayanarak bir iktisat terimi olan 'adaletsizlik tiksintisi'nin sadece insanlarda değil, memelilerde de görüldüğünü iddia ediyor. Adaletsizlik tiksintisinin neye benzediğini merak eden olursa Frans De Waal'in TED konuşmasından şu alıntıya göz atabilir.
İnsanlarda empati, yardımlaşma, fedakarlık ve adaletin çeşitli yönlerini daha iyi anlayabilmek için okunası bir kitap. De Waal'in insan davranışlarını ve bunların kökenlerini daha iyi anlayabilmek için primat araştırmalarından gelen deneyimlerini paylaştığı başka ilginç kitapları da var. Şempanze Siyaseti bunların en ünlüsü.
'Öküzü gördün, koyunu görmedin'
Geyik avlayanlardan mısın, tavşan avlayanlardan mı?
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder